Małopolskie Forum Bibliotek

O znaczeniu świata książek. Tylko przeszłość czy też przyszłość?

Znaczenie świata książek, wytworu cywilizacji i narzędzia kultury, zdaje się być dobrze znane i niekwestionowane. Stąd przeświadczenie o stałej obecności książki w ludzkiej kulturze („była, jest i będzie”), bo pismo i język zapisany (piśmiennictwo) uważane jest za miarę rozwoju (danej) cywilizacji. W rzeczywistości sprawa jest bardziej skomplikowana.

Książka wysunęła się niewątpliwie na plan pierwszy pośród piśmiennych wytworów kultury, stała się kultury symbolem, jej emanacją i instrumentem. Utrwalanie w książce ludzkiej myśli i języka stworzyło sprawne narzędzie zachowywania i przekazywania tekstów, narzędzie pokonujące przestrzeń i czas, bariery ekonomiczne, religijne, polityczne. Stopniowo kształtowało się uniwersum książki - najważniejszy pośród składników uniwersum piśmiennictwa - któremu (w odniesieniu do książki drukowanej) Marshall McLuhan nadało miano ‘galaktyki Gutenberga’.

Uniwersum piśmiennictwa (w tym świat książek) charakteryzują podstawowe właściwości: 1) istnieje ono w trzech zasadniczych postaciach utrwalenia: (od)ręcznej [skryptograficznej], mechanicznej, głównie drukowanej [typograficznej] i elektronicznej [cyfrowej], i jest w rozmaity sposób modyfikowane; 2) zmiany nośnika tekstu piśmienniczego powodują zmiany w zakresie treści, sposobu jej funkcjonowania i odbioru; 3) teksty powstałe w wielu językach zapisane są licznymi rodzajami pism, co dzieli uniwersum piśmiennictwa i tworzy bariery w dostępie do niego; 4) światowe piśmiennictwo jest wielorako i wielostronnie zróżnicowane: w czasie i przestrzeni, wedle języków, cech formalnych, treściowych, funkcjonalnych i in.; 5) trwający od wieków przyrost tekstów i postępująca ich kumulacja powiększyły świat książek do rozmiarów trudnych do opanowania - do porządkowania, informowania o nim i udostępniania; 6) niemała część świata książek stale ginie za sprawą klęsk żywiołowych, katastrof, wojen, cenzury, celowego niszczenia, a także na skutek odchodzenia od dotychczasowych kanonów lekturowych, zmiany gustów odbiorców, lekceważenia i pomijania tego, co przestaje być uznawane za ważne; 7) książka, jak i ogół piśmiennictwa, podlega prawom komunikacji społecznej, bo jest jej instrumentem, uczestniczy w procesach transmisji zapisanego języka, w społeczeństwie ma swoich twórców i odbiorców; 8) piśmiennictwo utrwalone w książkach jest punktem wyjścia, podstawą dla innych środków przekazu (mediów): filmu, radia, telewizji, płyt, zapisu cyfrowego, które z czasem oddaliły się od tej podstawy i tworzą nową rzeczywistość medialną.

Znaczenie świata książek jako „narzędzia uniwersalizmu, wszechobecności, wieczności” (Paul Otlet) zmienia się nieustannie i każe stawiać pytania o przyszłość cywilizacji opartej na książce.

Pracuje jako adiunkt w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prowadzi badania na temat współczesnej komunikacji naukowej, zachowań informacyjnych i zarządzania informacją. Podejmuje też problematykę metodologii badań informatologicznych i funkcjonowania bibliotek akademickich. Od roku 2012 pełni funkcję dyrektora IINiB UJ.

Nowa wiedza – nowy użytkownik

Przyjmując, że jednym z ważniejszych powodów, dla których użytkownik trafia do biblioteki, jest chęć zmiany stanu swojej wiedzy, jej poszerzenie, zgłębienie lub weryfikacja, należy również przyjąć, że to, w jaki sposób ów użytkownik kształtuje swoją wiedzę na podstawie uzyskanych w bibliotece informacji i jaki ta wiedza ma charakter, będzie wpływać na jego zachowania w bibliotece i oczekiwania wobec oferowanych przez nią usług. Celem referatu jest zainspirowanie głębszej refleksji właśnie nad zmianami w charakterze wiedzy i metodach jej kreowania, a co za tym idzie, nad zmianami w sposobach korzystania przez użytkownika z otrzymywanej informacji jako budulca tej wiedzy. Przedstawione zostaną symptomy owych zmian sygnalizowane przez badaczy z różnych obszarów nauki oraz ich potencjalne znaczenie dla relacji między biblioteką i jej użytkownikami. Niezależnie od tempa i nasilenia owych zmian należy się spodziewać, że nowy rodzaj wiedzy wykreuje (lub raczej już stworzył) nowy typ użytkownika.

Dyrektor Biblioteki Uniwersytetu Rzeszowskiego, wykładowca akademicki w Wyższej Szkole Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie.
Dr nauk humanistycznych (UW, 2007), absolwentka studiów MBA IT (ALK, 2012). Autorka licznych publikacji w branżowych czasopismach oraz pracach zbiorowych, redaktor naukowy „Podkarpackich Studiów Bibliotecznych”. Laureatka konkursu: Bibliotekarz Podkarpacia 2010. Zainteresowania naukowe i zawodowe: marketing internetowy usług bibliotecznych, wykorzystanie nowych technologii w bibliotekach, informacja naukowa oraz kultura organizacyjna bibliotek.

TYPOWY użytkownik. Czyli jaki?

Ambitny czy leniwy? Życzliwy czy roszczeniowy? Dociekliwy czy raczej zadawalający się pierwszą stroną wyników Google? Mobilny, niecierpliwy? A przede wszystkim czy obecny? Na podstawie doświadczeń, obserwacji potrzeb i zachowań czytelników, analizy otoczenia biblioteki oraz statystyk bibliotecznych podjęto próbę scharakteryzowania współczesnego użytkownika biblioteki akademickiej. Wskazano również obszary usług bibliotecznych, które uległy znaczącej zmianie na przestrzeni ostatnich lat. 

Marta Cichoń jest pracownikiem Biblioteki Narodowej od sierpnia 2011 roku. Obecnie pełni funkcję kierownika Pracowni Teorii i Organizacji Bibliografii w Instytucie Bibliograficznym Biblioteki Narodowej oraz kierownika Projektu "e-usługa Omnis”, prowadzonego przez Bibliotekę Narodową od października 2016 roku. Od lipca 2017 roku reprezentuje polskie biblioteki w składzie Rady OCLC EMEA Council. W tym roku powierzona została jej również rola Prezydenta Rady VIAF Council, w skład której wchodzą reprezentanci Bibliotek Narodowych z całego świata, współtworzących zintegrowaną kartotekę wzorcową VIAF.

Potencjał zintegrowanego dostępu do informacji dla użytkowników bibliotek i jego realizacja poprzez projekt "e-usługa Omnis"

Powszechne wykorzystanie wyszukiwarek i multiwyszukiwarek internetowych zmieniło sposób, w jaki użytkownicy bibliotek poszukują informacji. Strategie wyszukiwania informacji w Internecie dyktują dziś sposób, w jaki różnego rodzaju dane, w tym również dane bibliograficzne, powinny być udostępniane, aby mogły służyć jak największej liczbie ich dotychczasowych i potencjalnych odbiorców. Wyszukiwarki zintegrowane nie tylko umożliwiają jednoczesne przeszukiwanie większej ilości źródeł danych, ale również stosują algorytmy, które poza udostępnianiem danych  - pozwalają na ich eksplorację, wzbogacając dzięki temu doświadczenie użytkownika. Znaczenie wyszukiwania zintegrowanego wynika zarówno z wykorzystania interoperacyjnych standardów metadanych, jak i agregacji udostępnianych treści. Otwiera dzięki temu przed poszukującymi informacji nowe możliwości w zakresie pozyskiwania i dostępu do niej. Biblioteka Narodowa od października 2016 roku realizuje projekt
“e-usługa Omnis”, aby potencjał ten mógł być wykorzystany przez wszystkich użytkowników bibliotek. Tworzona w jego ramach zintegrowana multiwyszukiwarka OMNIS udostępni odbiorcom zarówno funkcjonalności zintegrowanego przeszukiwania katalogów bibliotek z całej Polski, w tym bibliotek cyfrowych oraz inwentarzy wybranych archiwów i muzeów, jak i zintegrowanego przeszukiwania pełnotekstowego treści książek, czasopism oraz artykułów w postaci cyfrowej, umożliwiając eksplorację bibliotecznych zasobów informacji. Podstawą do realizacji projektu było nowe podejście do opracowania danych katalogów bibliotecznych, pozwalające na ich strukturyzacją, a także wykorzystanie formatów metadanych powszechnych w środowisku webowym, których równoległe zastosowanie umożliwia zapewnienie interoperacyjności metadanych bibliograficznych.

Colin is Director, Library Engagement at Innovative Interfaces. He qualified with a joint honours degree in Library and Information Studies and History from the University of Loughborough in the UK. Following a number of jobs in public and government libraries he moved to the library management system industry in 1995 and has worked in this arena since then. In his current role Colin visits libraries around the world sharing best practice and bringing information back to Innovative about the changing needs of libraries and their users. He also engages with a variety of organisations associated with libraries including various IFLA groups, RLUK (Research Libraries, UK), and CILIP (Chartered Institute of Library and Information Professionals in the UK).

Does everybody think the way librarians think?

Throughout the last 40 years, library management systems have been developed to meet the needs of librarians. However, today, libraries are having to consider more closely the needs of their users, particularly when it comes to discovery of resources. When library users are searching for resources they do not necessarily think in the same way that librarians think. As a result, software companies working with libraries need to change how they research and develop their solutions to ensure that they can meet the needs of library users as well as the librarians who are making decisions about their systems. Colin will explore the work that Innovative is doing in this area and the observations he has made when visiting libraries in different parts of the world.